Porozumienie znad Prespy stanowiło kluczowe wydarzenie nie tylko w relacjach macedońsko-greckich, ale przede wszystkim dla przyszłości samego państwa macedońskiego. Otworzyło ono możliwość jego przystąpienia do NATO i przyspieszenia negocjacji akcesyjnych z Unią Europejską. Poza konsekwencjami zewnętrznymi, porozumienie to miało także skutki wewnętrzne. Mianowicie, wymagało przyjęcia poprawek konstytucyjnych, które nie były powszechnie akceptowane. Zwycięstwo Socjaldemokratycznego Związku Macedonii (SDSM) w ostatnich wyborach parlamentarnych oznacza, że wprowadzone zmiany zostaną utrzymane.Podpisanie historycznego porozumieniaDo podpisania historycznego porozumienia pomiędzy Grecją a Macedonią, kończącego wieloletni spór[1], doszło 17 czerwca 2018 r. nad jeziorem Prespa, na którym spotykają się granice Grecji, Macedonii Północnej i Albanii. Został on podpisany przez Nikolę Dimitrowa, macedońskiego ministra spraw zagranicznych oraz jego greckiego odpowiednika – Nikosa Kotziasa. Przy podpisaniu obecni byli również premierzy obu państw (Zoran Zaew i Aleksis Tsipras), a także Federica Mogherini (wysoki przedstawiciel Unii dospraw zagranicznych ipolityki bezpieczeństwa), Johannes Hahn (komisarz ds.europejskiej polityki sąsiedztwa inegocjacji akcesyjnych) i Matthew Nimetz (negocjator ONZ).Do najważniejszych uzgodnień wówczas zawartych należy zaliczyć m.in.: zmianę nazwy państwa macedońskiego na „Republikę Macedonii Północnej” (ang. the Republic of North Macedonia; maced. Република Северна Македонија); ustalenie nazwy obywateli Macedonii: Macedończyk/obywatel Republik Macedonii Północnej; potwierdzenie nazwy języka macedońskiego, należącego do grupy języków południowosłowiańskich; podkreślenie braku jakiegokolwiek związku Macedonii Północnej ze starożytną cywilizacją helleńską, jej kulturą i dziedzictwem; ustalenie międzynarodowego kodu, umieszczanego na tablicach rejestracyjnych samochodów macedońskich – NM lub NMK[2]. Aby porozumienie to mogło wejść w życie, parlamenty obu państw musiały zagłosować za jego przyjęciem.Macedońska opinia publiczna wobec zawartego porozumieniaPodobnie jak w Grecji, przyjęte porozumienie wywołało sprzeciw wśród części macedońskiego społeczeństwa. Organizowano liczne protesty przeciwko ratyfikacji dokumentu. Zdecydowanym przeciwnikiem podpisania porozumienia był ówczesny macedoński prezydent Ǵorge Ivanov, a także partia, z której się wywodził – VMRO-DPMNE (Wewnętrzna Macedońska Organizacja Rewolucyjna – Demokratyczna Partia Macedońskiej Jedności Narodowej). Uważali oni bowiem, że porozumienie z Grecją stanowi zagrożenie dla macedońskiej tożsamości narodowej.Dnia 30 września 2018 r. odbyło się w Macedonii ogólnokrajowe referendum, w którym obywatele mieli odpowiedzieć na następujące pytanie: „Czy jesteś zaczłonkostwem wUnii Europejskiej iNATO, akceptując umowę pomiędzy Republiką Macedonii orazRepubliką Grecką?”. Wbrew początkowym zapewnieniom premiera Zorana Zaeva, referendum miało jedynie charakter konsultacyjny. Zdecydowana większość obywateli (94,18%) odpowiedziała twierdząco na tak sformułowane pytanie. Jednak frekwencja wyniosła niespełna 37%, a zgodnie z macedońskim prawem, aby móc uznać wyniki referendum za wiążące, powinna ona wynieść przynajmniej 50%.Przyjęte poprawki do konstytucjiOstatecznie 11 stycznia 2019 r. parlament macedoński, głosami 81 posłów ze 120 (wymagana była bowiem większość 2/3 głosów), przyjął cztery poprawki do konstytucji[3]. Pierwsza z poprawek (XXXIII) dotyczy wprost zmiany nazwy państwa, które zostało uzgodnione przez przywódców macedońskich i greckich w 2018 r[4]. Mianowicie, zgodnie z zawartym wcześniej porozumieniem, w konstytucji nazwa „Republika Macedonii” została zmieniona na „Republika Macedonii Północnej”[5]. Podobnie jak pojawiające się w ustawie zasadniczej określenia „Macedonia”. Wyjątek stanowi jedynie art. 36, w którym mowa jest o statusie ofiar oraz weteranów z czasów II wojny światowej oraz wszystkich macedońskich wojen narodowowyzwoleńczych.Kolejna poprawka (XXXIV) dokonała zmian w tekście preambuły do konstytucji. Mianowicie skrócono informacje dotyczące decyzji Antyfaszystowskiego Zgromadzenia Narodowego Unii Wyzwolenia Macedonii (Антифашистичко собрание за народно ослободување на Македонија, ASNOM) z 1944 r., zastępując je stwierdzeniem „prawomocne decyzje przyjęte w Proklamacji z pierwszego sesji ASNOM dla narodu macedońskiego”. Jednocześnie dodano tutaj również informacje o porozumieniu pokojowym z Ochrydy (the Ohrid Framework Agreement)[6] z 2001 r.Na mocy kolejnej poprawki (XXXV) wprowadzono zmianę w art. 3 konstytucji, dodając do niej zapis dotyczący deklaracji o tym, że Republika Macedonii Północnej szanuje niepodległość, integralność terytorialną oraz polityczną niezależność państw sąsiadujących. Natomiast ostatnia z przyjętych poprawek (XXXVI), zmieniająca art. 49 macedońskiej ustawy zasadniczej, dotyczy zobowiązania państwa do ochrony, gwarancji a także wzmacniania historycznego i kulturowego dziedzictwa narodu macedońskiego. Co więcej, także do ochrony praw i interesów swych obywateli, żyjących za granicą oraz zobowiązuje się do wzmacniania i promowania zachowania więzi z ojczyzną, nie ingerując przy tym w wewnętrzne sprawy innych państw.Zwycięstwo socjalistów w wyborach parlamentarnychW dniach od 13 do 15 lipca br. zostały zorganizowane w Macedonii Północnej przedterminowe wybory parlamentarne. W czasie kampanii wyborczej o zwycięstwo rywalizowały dwie największe partie macedońskie – SDSM oraz VMRO-DPMNE. Pierwsza z nich obiecywała kontynuację polityki proeuropejskiej oraz wdrażania kolejnych reform gospodarczych. Konieczność wprowadzenia zmian w gospodarce podkreślała również VMRO-DPMNE, ale jednocześnie ostro krytykowała rząd socjalistów za podpisanie porozumienia znad Prespy, konsekwentnie kontestując nową nazwę państwa „Macedonia Północna” i posługując się określeniem „Macedonia”. Obiecywała przeprowadzenie „odnowy” państwa i obronę tożsamości narodowej Macedończyków.Aż do wyborów trudno było przewidzieć, która z partii zwycięży. Ostatecznie największą liczbę głosów (35,89%) uzyskała koalicja wyborcza utworzona przez socjalistów (m.in. wraz z albańskim Ruchem Besa). Niewiele mniejsze poparcie zdobyła VMRO-DPMNE – 34,57%. Niezwykle dobry wynik odnotowały z kolei ugrupowania albańskie (Demokratyczny Związek na rzecz integracji – 11,48%; Sojusz dla Albańczyków-Alternatywa – 8,95%; Demokratyczna Partia Albańczyków – 1,53%)[7], które w nowym parlamencie będą miały największą liczbę mandatów w historii – aż 32. To właśnie socjaliści będą zatem tworzyć kolejny rząd. Niewiadomą pozostaje jednak to, które ugrupowania zostaną zaproszone przez SDSM do jego współtworzenia. KomentarzZawarcie porozumienia znad Prespy, a następnie jego ratyfikacja, stanowi sukces polityki zagranicznej państwa macedońskiego i osobiście premiera Zorana Zaeva. Dzięki temu porozumieniu Macedonia Północna ostatecznie uzyskała członkostwo w Sojuszu Północnoatlantyckim (2020 r.) i przyspieszyła proces akcesyjny do UE, uzyskując zgodę na rozpoczęcie negocjacji (2020 r.).Ratyfikowanie porozumienia znad Prespy wymagało wprowadzenia poprawek do konstytucji macedońskiej. Przede wszystkim oznaczało zmianę nazwy samego państwa na Republikę Macedonii Północnej. Jednocześnie strona macedońska zobowiązała się do poszanowania integralności terytorialnej swoich sąsiadów, co stanowiło kolejny znaczący gest w stronę Grecji.Podpisanie porozumienia z Grecją doprowadziło do pogłębienia polaryzacji w społeczeństwie macedońskim, którego część protestowała przeciwko jego ratyfikacji. Za gest uczyniony w stronę przeciwników umowy należy uznać przyjęcie poprawki do konstytucji mówiącej o poszanowaniu dla macedońskiego dziedzictwa historycznego i kulturowego.Z kolei dodanie do treści preambuły konstytucji odniesienia do porozumienia ochrydzkiego, miało na celu zdobycie poparcia dla ratyfikacji podpisanej umowy z Grecją ze strony społeczności albańskiej żyjącej w Macedonii.Zwycięstwo socjalistów w przedterminowych wyborach parlamentarnych gwarantuje utrzymanie porozumienia zawartego z Grecją i kontynuację proeuropejskiej polityki. Niezależnie od tego z kim ostatecznie SDSM utworzy nowy rząd, dzięki najlepszemu w historii wynikowi ugrupowań albańskich, większość w przyszłym parlamencie będą miały partie zdecydowanie proeuropejskie i opowiadające się za dalszym rozwijaniem dobrosąsiedzkich relacji.[1] Konflikt ten trwał od początku lat 90. XX w. Grecja konsekwentnie domagała się od niepodległego państwa macedońskiego dokonania zmiany jego nazwy (a także flagi). Wobec czego, Macedonia uzyskała członkostwo w Organizacji Narodów Zjednoczonych dopiero w 1993 r. pod tymczasową nazwą – Byłej Jugosłowiańskiej Republiki Macedonii (FRYOM – Former Yugoslav Republic of Macedonia).[2] Zob. Final Agreement for the Settlement of the Differences as described in the United Nations Security Council Resolutions 817 (1993) and 845 (1993), the Termination of the Interim Accord of 1995, and the Establishment of a Strategic Partnership between the Parties, https://vlada.mk/node/15057?ln=en-gb (14.07.2020).[3] Z kolei grecki parlament ratyfikował porozumienie 25 stycznia 2019 r. Następnie, 8 lutego 2019 r., zgodnie z umową, nastąpiła również ratyfikacja przez Grecję protokołu akcesyjnego Macedonii Północnej do NATO.[4]Zob. Decision for the Promulgation of Amendments XXXIII, XXXIV, XXXV and XXXVI to the Constitution of the Republic of Macedonia, 11.01.2019, https://www.sobranie.mk/the-constitution-of-the-republic-of-macedonia.nspx (14.07.2020).[5] Nowa nazwa państwa zaczęła obowiązywać od 12 lutego 2019 r.[6] Porozumienie ochrydzkie zakończyło konflikt zbrojny pomiędzy Macedończykami a Albańczykami toczący się w 2001 r. w Macedonii.[7] Do parlamentu dostała się również Lewica (4,1%), Неофицијални првични резултати од електронски внес, https://rezultati.sec.mk/ (29.07.2020).
